KONWENCJA O PRAWACH DZIECKA
Wybrane punkty z preambuły:
1. Respektowanie i gwarantowanie prawa wobec każdego dziecka, bez jakiejkolwiek dyskryminacji, niezależnie od rasy, koloru skóry, płci, języka, religii, poglądów politycznych, statusu majątkowego, niepełnosprawności, cenzury urodzenia lub jakiegokolwiek innego tego dziecka albo jego rodziców bądź opiekunów prawnych.
2. Zapewnienie ochrony dziecka przed wszelkimi formami dyskryminacji lub karania ze względu na status prawny, działalność, wyrażane poglądy lub przekonania religijne rodziców lub członków rodziny.
3. Sprawą nadrzędną będzie najlepsze zabezpieczenie interesów dziecka.
4. Zapewnienie dziecku ochrony i opieki w takim stopniu, w jakim jest to niezbędne dla jego dobra, biorąc pod uwagę prawa i obowiązki jego rodziców, opiekunów prawnych.
5. Zapewnienie w możliwie maksymalnym zakresie warunków życia i rozwoju dziecka.
6. Poszanowanie prawa dziecka do zachowania jego tożsamości, w tym obywatelstwa, nazwiska, stosunków rodzinnych.
7. Zapewnienie dziecku, które jest zdolne do kształtowania własnych poglądów we wszystkich sprawach dotyczących dziecka, przyjmując je z należną wagą, stosownie do wieku oraz dojrzałości dziecka.
8. Dziecko ma prawo do swobodnej wypowiedzi, swobody poszukiwania, otrzymywania i przekazywania informacji oraz idei, bez względu na granice, w formie ustnej, pisemnej, formie artystycznej lub innego środka przekazu.
9. Respektowanie prawa dziecka do swobody myśli, sumienia i wyznania.
10. Prawo dziecka do swobodnego zrzeszania się oraz wolności pokojowych zgromadzeń.
11. Żadne dziecko nie będzie podlegało arbitralnej lub bezprawnej ingerencji w sferę jego życia prywatnego, rodzinnego lub domowego czy korespondencję ani bezprawnym zamachom na jego honor i reputację.
12. Ochrona dziecka przed wszelkimi formami przemocy fizycznej i psychicznej, krzywdy zaniedbania, bądź złego traktowania lub wyzysku, w tym wykorzystywania w celach seksualnych, dzieci pozostających pod opieką rodziców, opiekunów i innych osób sprawujących opiekę nad dzieckiem.
13. Dziecko psychicznie lub fizycznie niepełnosprawne powinno mieć zapewnioną pełnię normalnego życia w warunkach gwarantujących mu godność, umożliwiających osiągnięcie niezależności oraz ułatwiających aktywne uczestnictwo w życiu społecznym.
14. Prawo dziecka niepełnosprawnego do szczególnej troski, rozszerzanie bezpłatnej pomocy udzielanej uprawnionym do niej dzieciom oraz osobom odpowiedzialnym za opiekę nad nimi.
15. Dostęp dziecka niepełnosprawnego do oświaty, nauki, opieki zdrowotnej, opieki rehabilitacyjnej, przygotowania zawodowego oraz możliwości rekreacyjnych, realizowany w sposób prowadzący do osiągnięcia przez dziecko jak najwyższego stopnia zintegrowania ze społeczeństwem oraz osobistego rozwoju.
16. Każde dziecko ma prawo do korzystania z systemu zabezpieczenia społecznego, w tym ubezpieczeń socjalnych.
17. Dziecko ma prawo do poziomu życia odpowiadającego jego rozwojowi fizycznemu, psychicznemu, duchowemu, moralnemu i społecznemu.
18. Nauka dziecka będzie ukierunkowana na:
• Rozwijanie w jak najpełniejszym zakresie osobowości, talentów oraz zdolności umysłowych i fizycznych dziecka,
• Rozwijanie w dziecku szacunku dla praw człowieka i podstawowych swobód,
• Rozwijanie w dziecku szacunku do jego rodziców, jego tożsamości kulturalnej, języka i wartości narodowych i dla innych kultur,
• Przygotowanie dziecka do odpowiedzialnego życia w wolnym społeczeństwie, w duchu zrozumienie, pokoju, tolerancji, równości płci oraz przyjaźni pomiędzy wszystkimi narodami, grupami etnicznymi, narodami i religiami,
• Rozwijanie w dziecku poszanowania środowiska naturalnego.
19. Prawo dziecka do wypoczynku i czasu wolnego, do uczestnictwa w zabawach i zajęciach rekreacyjnych, do uczestnictwa w życiu kulturalnym i artystycznym.
20. Ochrona dziecka przed wyzyskiem ekonomicznym, przed wykonywaniem pracy, która może być niebezpieczna lub też może kolidować z kształceniem dziecka, bądź może być szkodliwa dla zdrowia dziecka lub jego rozwoju fizycznego, umysłowego, duchowego, moralnego lub społecznego.
21. Zapewnienie ochrony dzieci przed nielegalnym używaniem narkotyków, substancji psychotropowych oraz zapobieganie wykorzystywania dzieci do nielegalnej produkcji tego typu substancji i handlu nimi.
22. Ochrona dzieci przed wszelkimi formami wyzysku seksualnego i nadużyć seksualnych.
23. Zapewnienie, aby żadne dziecko nie podlegało torturowaniu, poniżającemu traktowaniu lub karaniu. Ani kara śmierci, ani dożywotniego więzienia nie może być orzeczona wobec osoby poniżej 18 lat.
24. Żadne dziecko nie zostało pozbawione wolności w sposób bezprawny, jedynie, jako środek ostateczny i na możliwie najkrótszy czas.
{mospagebreak}
PRAWA UCZNIA WYWODZACE SIĘ Z KONWENCJI O PRAWACH DZIECKA
1. Każdy uczeń posiada prawo do znajomości swoich praw (art. 29 i 42 Kopd),
2. Każdy uczeń ma prawo do dochodzenia swoich praw (art. 2 i4 Kopd),
3. Każdy uczeń ma prawo do nauki (art. 28 i 29 Kopd),
4. Każdy uczeń ma prawo do wypoczynku i czasu wolnego, uczestnictwa w zabawach i życiu kulturalnym (art. 31 Kopd),
5. Każdy uczeń ma prawo do równego traktowania wobec prawa (art. 2 i 23 Kopd),
6. Każdy uczeń ma prawo do ochrony przed poniżającym traktowaniem i karaniem oraz wszelkimi formami przemocy fizycznej i psychicznej (art. 2, 19, 28, 34, 35, 37, 39 Kopd),
7. Każdy uczeń ma prawo do ochrony przed arbitralną lub bezpośrednią ingerencją w życie prywatne, rodzinne czy też korespondencję (art. 16 Kopd),
8. Każdy uczeń ma prawo do ochrony przed bezprawnymi zamachami na jego honor i reputację (art. 16 Kopd),
9. Każdy uczeń ma prawo do swobodnego wyrażania własnych poglądów we wszystkich sprawach jego dotyczących (art. 12 Kopd), oraz prawo do swobodnej wypowiedzi (poszukiwania, otrzymywania i rozpowszechniania informacji, zakazuje cenzury prewencyjnej środków społecznego przekazu. W treści artykułu 14 zapewnia wolność prasy i innych środków społecznego przekazu.
10. Każdy uczeń ma prawo do swobody myśli, sumienia i wyznania (art. 14 Kopd),
11. Każdy uczeń ma prawo do swobodnego zrzeszania się (art. 15 Kopd),
12. Każdy uczeń ma prawo do ochrony zdrowia (art. 24 Kopd),
13. Każdy uczeń ma prawo do odpowiedniego poziomu życia (art. 27 Kopd),
14. Każdy uczeń ma prawo do ochrony przed wyzyskiem ekonomicznym lub wykonywaniem niebezpiecznych lub szkodliwych prac (art. 32 Kopd),
15. Każdy uczeń ma prawo do ochrony przed wszelkimi innymi formami wyzysku naruszającego jego dobro (art. 36 Kopd).
{mospagebreak}
PRAWA OSóB NIEPEŁNOSPRAWNYCH
Osoby niepełnosprawne stanowią znaczną grupę ludności w kraju, pomimo tego w dalszym ciągu świadomość społeczna w zakresie postrzegania i uznania praw osób niepełnosprawnych jest niewystarczająca. Przysługują im takie same prawa, jak osobom pełnosprawnym, choć często w praktyce napotykają trudności w korzystaniu z niektórych praw – w związku ze swoimi ułomnościami. Zgodnie z przepisami ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych niepełnosprawność oznacza trwałą lub okresową niezdolność do wypełniania ról społecznych z powodu stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu, w szczególności powodującą niezdolność do pracy. W Polsce o niepełnosprawności orzekają powiatowe zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności – jako pierwsza instancja, wojewódzkie zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności jako druga instancja. Postępowanie orzecznicze, służące ustaleniu niepełnosprawności lub stopnia niepełnosprawności, co do zasady jest zespołowe i dwuinstancyjne. Natomiast postępowanie orzecznicze w zakresie ulg i uprawnień jest jednoosobowe (orzeka lekarz) i jednoinstancyjne (nie przysługuje odwołanie do wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności). Powiatowe zespoły do spraw orzekania o niepełnosprawności wydają orzeczenia o: niepełnosprawności, stopniu niepełnosprawności, wskazania do ulg i uprawnień.
Podstawą uznania osoby, która nie ukończyła 16 roku życia za niepełnosprawną jest ustalenie, że: ma naruszoną sprawność fizyczną lub psychiczną, przewidywany okres trwania upośledzenia stanu zdrowia przekracza 12 miesięcy, wymaga zapewnienia jej całkowitej opieki lub pomocy w zaspakajaniu podstawowych potrzeb życiowych w sposób przewyższający wsparcie osoby w danym wieku z powodu wady wrodzonej, długotrwałej choroby lub uszkodzenia organizmu. Wszystkie wymienione przesłanki muszą wystąpić łącznie. Niepełnosprawność dziecka orzeka się na czas określony, jednak na okres nie dłuższy niż do ukończenia przez dziecko 16 roku życia. Orzeczenie o niepełnosprawności wydaje się na wniosek złożony do powiatowego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności przez przedstawiciela ustawowego dziecka. Wydanie orzeczenia następuje na wniosek osoby zainteresowanej. Druk wniosku o wydanie orzeczenia osoba zainteresowana otrzymuje w siedzibie właściwego miejscowo powiatowego zespołu. W zależności od przyjętego przez powiatowy zespół sposobu organizacji pracy możliwe jest także uzyskanie wniosku drogą pocztową lub pobranie go ze strony internetowej zespołu.
Wniosek zawiera:
• imię i nazwisko dziecka, przedstawiciela ustawowego dziecka lub osoby zainteresowanej,
• datę i miejsce urodzenia dziecka lub osoby zainteresowanej,
• adres zamieszkania lub pobytu dziecka albo osoby zainteresowanej;
• numer dowodu osobistego lub innego dokumentu potwierdzającego ich tożsamość oraz numer PESEL;
• określenie celu wydania orzeczenia;
• dane dotyczące sytuacji społecznej i zawodowej dziecka lub osoby zainteresowanej – w przypadku wniosku o orzeczenie o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności;
• oświadczenie osoby zainteresowanej lub przedstawiciela ustawowego dziecka o prawdziwości danych zawartych we wniosku.
Do wniosku dołącza się:
W przypadku wydania orzeczenia o niepełnosprawności lub stopnia niepełnosprawności:
• dokumentację medyczną (historię choroby, karty informacyjne leczenia szpitalnego, wyniki dodatkowych badań diagnostycznych, konsultacje specjalistyczne),
• zaświadczenie lekarskie – zawierające opis stanu zdrowia, wydane przez lekarza, pod którego opieką lekarską znajduje się dziecko lub osoba zainteresowana; zaświadczenie takie ważne jest miesiąc od daty wydania i w tym czasie należy złożyć wniosek;
• inne dokumenty mające wpływ na ustalenie niepełnosprawności lub stopnia niepełnosprawności.
W przypadku wydania orzeczenia o wskazaniach do ulg i uprawnień:
• dokumentację medyczną (historię choroby, karty informacyjne leczenia szpitalnego, wyniki dodatkowych badań diagnostycznych, konsultacje specjalistyczne itp.)
• orzeczenie o inwalidztwie lub niezdolności do pracy.
Posiadanie orzeczenia o niepełnosprawności, orzeczenia o stopniu niepełnosprawności lub orzeczenia o wskazaniach do ulg i uprawnień pozwala korzystać (po spełnieniu określonych warunków) z szeregu form pomocy, o których należą m.in.:
• w zakresie rehabilitacji zawodowej i zatrudnienia – możliwość uzyskania odpowiedniego zatrudnienia (w tym w zakładach aktywności zawodowej i zakładach pracy chronionej), możliwość uczestnictwa w szkoleniach (w tym specjalistycznych), korzystania ze ściśle określonych przywilejów pracowniczych (m. in.: prawo do dodatkowego urlopu wypoczynkowego, dłuższej przerwy w pracy, krótszego wymiaru czasu pracy), dofinansowanie działalności gospodarczej lub rolniczej;
• w zakresie rehabilitacji społecznej – możliwość uczestniczenia w terapii zajęciowej realizowanej w warsztatach terapii zajęciowej oraz możliwość uczestnictwa w turnusach rehabilitacyjnych;
• dofinansowanie zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze oraz pomoce techniczne, ułatwiające funkcjonowanie danej osoby;
• ulgi w podatkach, zniżki w komunikacji, zwolnienie z opłat radiowo – telewizyjnych (abonamentu);
• usługi socjalne, opiekuńcze, terapeutyczne i rehabilitacyjne świadczone przez instytucje pomocy społecznej, organizacje pozarządowe oraz inne placówki;
• uprawnienia do zasiłku pielęgnacyjnego i innych świadczeń rodzinnych (np. dodatków do zasiłku rodzinnego związanych z niepełnosprawnością) oraz do zasiłku stałego z pomocy społecznej.
{mospagebreak}
Istnieje Karta Praw Osób Niepełnosprawnych, która określa szczególne prawa, swoiste dla tej grupy społecznej – po to, aby mogli w takim samym stopniu korzystać z praw przysługującym wszystkim ludziom. My jako rodzice, opiekunowie i osoby pracujące na co dzień z osobami niepełnosprawnymi również powinniśmy się z nią zapoznać. Sejm Rzeczpospolitej Polskiej uchwałą z dn. 1 sierpnia 1997r. uznał, że osoby niepełnosprawne, czyli osoby, których sprawność fizyczna, psychiczna lub umysłowa trwale lub okresowo utrudnia życie codzienne, naukę, pracę oraz pełnienie ról społecznych, zgodnie z normami prawnymi i zwyczajowymi, mają prawo do niezależnego, samodzielnego i aktywnego życia oraz nie mogą podlegać dyskryminacji. Sejm stwierdza, że oznacza to w szczególności prawa osób niepełnosprawnych do:
1. dostępu do dóbr i usług umożliwiających pełne uczestnictwo w życiu społecznym,
2. dostępu do leczenia i opieki medycznej, wczesnej diagnostyki, rehabilitacji i edukacji leczniczej, a także do świadczeń zdrowotnych uwzględniających rodzaj i stopień niepełnosprawności, w tym do zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze, sprzęt rehabilitacyjny,
3. dostępu do wszechstronnej rehabilitacji mającej na celu adaptacje społeczną,
4. nauki w szkołach wspólnie ze swymi pełnosprawnymi rówieśnikami, jak również do korzystania ze szkolnictwa specjalnego lub edukacji indywidualnej,
5. pomocy psychologicznej, pedagogicznej i innej pomocy specjalistycznej umożliwiającej rozwój, zdobycie lub podniesienie kwalifikacji ogólnych i zawodowych,
6. pomocy na otwartym rynku pracy zgodnie z kwalifikacjami, wykształceniem i możliwościami oraz korzystania z doradztwa zawodowego i pośrednictwa, a gdy niepełnosprawność i stan zdrowia tego wymaga – prawo do pracy w warunkach dostosowanych do potrzeb niepełnosprawnych,
7. zabezpieczenia społecznego uwzględniającego konieczność ponoszenia zwiększonych kosztów wynikających z niepełnosprawności, jak również uwzględnienia tych kosztów w systemie podatkowym,
8. życia w środowisku wolnym od barier funkcjonalnych, w tym: dostępu do urzędów, punktów wyborczych i obiektów użyteczności publicznej, swobodnego przemieszczania się i powszechnego korzystania ze środków transportu, dostępu do informacji, możliwości komunikacji międzyludzkiej,
9. posiadania samorządnej reprezentacji swego środowiska oraz do konsultowania z nim wszystkich projektów aktów prawnych dotyczących osób niepełnosprawnych,
pełnego uczestnictwa w życiu publicznym, społecznym, kulturalnym, artystycznym, sportowym oraz rekreacji i turystyce odpowiednio do swych zainteresowań i potrzeb.
Prawa osób niepełnosprawnych stanowią przedmiot regulacji przyjętych zarówno przez organizacje międzynarodowe o zasięgu globalnym, jak i przez organizacje międzynarodowe o charakterze regionalnym.
{mospagebreak}
Narody Zjednoczone od początku swego istnienia dążyły do poprawy warunków życia osób niepełnosprawnych. Podstawowe zasady Narodów Zjednoczonych, zawarte w Karcie Narodów Zjednoczonych, Uniwersalnej Deklaracji Praw Człowieka, Międzynarodowych Paktach Praw Człowieka i innych instrumentach praw człowieka, potwierdzały prawo osób niepełnosprawnych do korzystania z praw obywatelskich, politycznych, socjalnych i kulturalnych na równi z osobami pełnosprawnymi. W latach 40-tych i 50-tych Narody Zjednoczone promowały prawa niepełnosprawnych prowadząc wiele programów, między innymi wspierano państwa członkowskie w dziedzinie prewencji niepełnosprawności i rehabilitacji poprzez: misje doradcze, szkolenia personelu, tworzenie centrów rehabilitacji, seminaria i grupy studyjne, stypendia. W 1971 r. Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych przyjęło Deklarację Praw Osób Psychicznie Upośledzonych, w której stwierdzono, że osoby psychicznie upośledzone mają takie same prawa, jak wszyscy ludzie, jak również, że mają pewne szczególne prawa związane z ich potrzebami w dziedzinie medycznej, edukacyjnej i socjalnej. Nacisk został położony na potrzebę ochrony niepełnosprawnych przed wykorzystywaniem oraz na zapewnienie im właściwych procedur prawnych. W 1975 r. Zgromadzenie Ogólne przyjęło Deklarację Praw Osób Niepełnosprawnych, która proklamowała równość praw obywatelskich i politycznych dla osób niepełnosprawnych. W 1976 r. Zgromadzenie Ogólne proklamowało 1981 rok Międzynarodowym Rokiem Osób Niepełnosprawnych. Równocześnie wezwano do stworzenia planu działania na poziomach międzynarodowym, regionalnych i narodowych w celu wyrównania szans, rehabilitacji i prewencji niepełnosprawności.
Europejska Karta Socjalna z dnia 18.X.1961 r., przygotowana w ramach systemu instytucji Rady Europy – ratyfikowana przez Polskę w dniu 17.VI.1997 r. – statuuje w pkt 15 części pierwszej prawo osób niepełnosprawnych do szkolenia zawodowego, rehabilitacji oraz readaptacji zawodowej i społecznej, bez względu na przyczynę i rodzaj inwalidztwa. Wśród zobowiązań zaciągniętych przez Polskę, a wymienionych w części drugiej Karty, znajduje się art. 15, dotyczący prawa osób niepełnosprawnych do samodzielności, integracji społecznej i do udziału w życiu wspólnoty. Przepis ten rozwija postanowienie art. 9 dotyczącego poradnictwa zawodowego, realizowanego poprzez utworzenie służb udzielających pomocy w rozwiązywaniu problemów dotyczących wyboru zawodu i awansu zawodowego. Należy również wspomnieć o przyznaniu osobom niepełnosprawnym prawa do szkolenia zawodowego na równi z osobami pełnosprawnymi (art. 10).
W myśl art. 15 §1 państwo powinno podjąć niezbędne środki w celu zapewnienia niepełnosprawnym ułatwień szkoleniowych oraz ułatwień w podejmowaniu pracy, takich jak: wyspecjalizowane służby pośrednictwa pracy, ułatwienia w podejmowaniu pracy chronionej oraz zachęcanie pracodawców do zatrudniania osób niepełnosprawnych. Z kolei artykuł 15 §2 nakazuje państwom-stronom Karty podjęcie stosownych kroków w celu zatrudnienia osób niepełnosprawnych, jak stworzenie wyspecjalizowanych służb zatrudnienia, ułatwienia dla zatrudnienia w warunkach specjalnych (sheltered employment) oraz środki zachęty dla pracodawców do zatrudniania osób niepełnosprawnych.
Stan przestrzegania praw człowieka w odniesieniu do osób niepełnosprawnych jest niezadowalający. Nawet w najbogatszych krajach osoby niepełnosprawne nie mają takich samych szans i możliwości, jakie mają osoby pełnosprawne. Warunkiem zmiany takiego stanu rzeczy jest przede wszystkim przemiana świadomości społecznej. Należy także pamiętać o skali zaległości, trudnych do nadrobienia w krótkim czasie nawet w najbogatszych państwach.
Działania na rzecz osób niepełnosprawnych powinny znajdować się w głównym nurcie działalności wszystkich instytucji publicznych. Nie wydaje się właściwym sposobem postępowania ignorowanie lub marginalizowanie potrzeb niepełnosprawnych przy prowadzeniu zasadniczej działalności danej instytucji oraz równoczesne tworzenie specjalnych programów pomocy niepełnosprawnym. Znajomość praw jest głównym warunkiem przemiany świadomości społecznej, ograniczenia marginalizacji społecznej, zapewnienia osobom niepełnosprawnym godnego życia i dążenia do integracji osób niepełnosprawnych ze społeczeństwem.